Story 6
6. Yakajirri by Dolly Nampijinpa (CD 1)
Transcribed and edited by Teresa Napurrurla Ross
Yakajirri kirli karna wangkami jalanguju, kujalpa pala nyanu jurnta pakarnu wardilykarlu manu yankirrirli pakarnulparla jurnta yankirriki.
Wirlinyilpa yanu yankirriji ngulalparla wardilykaku jangkardurnu yanu, no wardilykarlu pakarnu yankirri kirlangu mangarri yakajirri kapurdu ngurrju manu wardilykarlu. Wirlinyilpa yanu wurnturulpa yanu wurulyu yirrarnulparla yankirrirliji.
Wardilykarlujulparla nyangu warru lawa juku, wali yaninjarlarla rdipija wardilykaju kanunjumparraku yuntangkaku, jurntarla, jurntarla pakarnu jurntarla rdilyki rdilyki pakarnu. Ngarliyi-kirlangu nyampuju jukurrpa Nampijinpa manu Nangala kurlangu. Jampijinpa manu Jangala kurlangu. Nyampuju jukurrpa ka nganpa nganimpaku ngunami warlalja kutu ka nganpa karrimi Ngarliyikirlangurla.
Yanulpa wirlinyi jinta kariji jurntarla pakarnu jurntarla pakarnu kapurdu yakajirri. Walilpa mina ngurlu yanurnu nganayiji emu, julpa yuntangka nyinaja, yakajirri kujalpa wuruly-wuruly yirrarnu walilpa yanurnu lawa warrirninjarla warrirninjarla yanurnulpa. Ngawu ngawu nyangulpa yakajirriji wardilykarluju, ngurrjulpa nyanu yankirrirliji kapurdu ngurrju manu, yankirri emu.
Ngulangka juku pala nyanu jurnta larra larra pakarnu. Yakajirriji nganimpa nyangu mangarri kuja karlipa yangka ngarni. Kujalpa yamangka nyinaja nganayi yalumpurlajuku Ngarliyikirlangurla yankirriji ngurrangka warnirrirla wiri jarlurla. (Panulku marda kapurlupa yakajirriji jalangurluju ngarniyi kuja yirrarnu nyampurlu ngapangku wirijarlurlu.)
Yakajirri kala ngawu ngawu nyangu wardilykarluju kala yanurnu, warrurnu kalarla wardilykarluju, rdipijarla “yuwa nyampu ngarraka yirrarni yakajirriji junga juka wurdujuju mani yankirrirli’’.
Yankirrijilpa nyinaja, wapajalpa mangarri kirli ngurrju kurlu, wardilykalpa wapaja Ngarliyikirlangurla ngurungkaju yilpa pala nyanu wuruly-wuruly yirrarnu yankirrirli manu wardilykarlu. Nyiya kari nyiya kari jala kapala ngarni kampurarrpa kampurarrpa ngarni ka mangarriji nyanungurluju wardilykarlu manu yankirrirli ka ngarni ngula yijala, jukurrpa ngari nyampuju yalumpu jukurrrpa yatijarni kujaka karrimi.
Nyinajalpa yankirri kapurna yunparni ngurrangka nyinaja kujalpa. Mangarri kirra kala wirlinyi yanu yankirrirli kala nyanu ngurrju yirrarnu. Yakajirriji jalangurluju yirrarnu ngapangku wiringki yirrarnu, pardija yakajirri ngapa jangkarla, jalanguju ka jinjirla karrimi nyurruwiyi warnu paturluju kalarlu ngarrurnu ngapa jimpi yakajirriji murnmaju kujaka pardinjayani jinjirla jarrinja yani. Kapu yulyurrpurlaju wanka wiyi yangka kuja karnarlu ngarni nati wanka nganayi ngari yangka karturu kuja karnarlu ngarni ngula jarrimi kapu ngaka marda yulyurrpu - yulyurrpu yirnmi jarrimi kapu.
Ngula kalarlu ngarnu ngarnu ngarnu yirnmi jarrija kala, linji jarrijalku kala, kalalu kapurdu ngurrju manu linjilkiji pakarnu kalalu yarturlu kurlurlu kapurdu manu kalalu kapurdu manu kalalu mangarri ngamingka parrajarla. Kapurdulku kalalu yirrarnu. Yurlpangkulku kalalu maparnu, kapurduju kalalu nyanu yirrarnu ngakaku, kalalu kanjanu yakajirriji nyurruwarnu paturluju.
Kapurdu manulku kalalu, kapurduju kalalu jana yapaku yangka yungu, kalalu ngarnu kanjanu kalalu.
Tiya tiyarna karrirtarta
Ttiya tiyarna karrirtarta
Minangka karrirtarta karrayi
Minangka karrirtarta karrayi
Tiya tiya tiya tiya
Ngula-juku.
Answer the following questions about the yakajirri story in Warlpiri
1. Nyapararlalpa pala yankirri manu wardilyka nyinaja ngurrangkaju?
2. Nyiya jangkalpa yankirriji nyinaja kanunjumparra yuntangkaju?
3. Nyiya jangkarla wardilykarlu jurnta rdilyki-rdilyki pakarnu yunta yankirrikiji?
4. Kampurarrpa manu yakajirri jinta juku mayi?
Desert raisin (Solanum centrale)
Translated by Teresa Napurrurla Ross
Today I am talking about desert raisins and how bush turkey stole the desert raisins from emu.
Emu used to go hunting in search of turkey. Turkey smashed emu's food. The food was a ball of dried desert raisins that the emu made. The emu used to go a long way to do his hunting; he hid all his food from the turkey.
Turkey looked for emu everywhere but there was no sign of him. Then turkey found emu hiding amongst the bushes of a windbreak so turkey smashed the windbreak up.
This is a story from Ngarliyikirlangu, from the Dreamtime, it belongs to us, this Dreaming belongs to Nampijinpa/Nangala Jampijinpa/Jangala this is Ngarliyikirlangu, it belongs to us it’s just over there not from from here (Yuendumu).
Turkey went hunting, and as he went along he hit all the desert raisin plants on his way. Meanwhile emu was sitting in his windbreak, hiding the raisins from turkey. All turkey could find was bad desert raisins. Emu had all the best ones, he made balls from them. At that place the turkey smashed the ball of raisins that the emu made. That’s our food we eat them.
Emu used to live at the waterhole at Ngarliyikirlangu. (After this big rain maybe there will be plenty of desert raisins everywhere to eat.) Turkey used to look for good desert raisins but all he could find were rottenones, then he came to a spot where emu got his desrt raisins and said “Wow this is where emu gets the good ones”.
Now emu and turkey lived together at Ngarliyikirlangu. Emu always had the good raisins. They both used to hide food away from each other. They both eat anything, but they especially like the sweeter type of the desert raisin called kampurarrpa. This is just the Dreamtime story about this place on the north side (of Yuendumu). Emu used to live there, I am going to sing about this, how emu used to get good food.
Today there is plenty of desert raisins everywhere after a big rain. There are flowers first. People from the olden days call it ngapajimpi, those desert raisins that are just starting to have flowers around their plants.
In early winter the desert raisins are raw. Later on in the middle of winter they ripen up. When they are ripe people eat those desert raisins. In the oldendays they used to let it dry, then grind them with a rock in a coolamon, then grind them with water and make plenty of raisin balls. They used to put red ochre on them so that the balls would keep and could be eaten later on. The olden days people used to carry the balls of desert raisins where ever they went to eat later, they used to make balls of raisins they used to give to people, who would share them around.
The song is about turkey and emu fighting over desert raisins.
Answer the following questions about the story
1. Where did the emu and turkey live?
2. Why was emu in amongst the windbreak?
3. Why did turkey smash the emu’s windbreak?
4. Are kampurarrpa and yakajirri the same (how do they differ)?